موزه و گنجینه شهدا در همان ابتدای ورود مخاطب را غافلگیر میکند. مردم که به دلیل انجام کارهای تکراری در سالهای گذشته و بهکار بردن نمادها و سمبلهای کلیشه شده از جنگ و شهدا پیش ذهنیتی ثابت و مشخص دارند به یکباره با فضایی جدید، فوقالعاده تمیز و برگرفته از زیباییشناسی هنری با تابلوها و مجسمههایی زیبا روبه رومیشوند و به عبارتی خبری از توپ و تانک و سنگر و خاک و... نیست.
واقعیت این است که در تمام دنیا هدف از برپایی موزههای شهدا، کشتهشدگان جنگها و... نمایش توان نظامی یا مرور فتوحات و اتفاقات جنگی نیست چراکه در همین ایران خودمان نیز موزهای به اسم موزه نظامی در مجموعه فرهنگی سعدآباد وجود دارد. بلکه هدف از برپایی موزههای جنگ و شهدا و بازماندگان جنگ به نمایش گذاشتن جلوههایی از شخصیت و تلاشهای انسانهای شجاع و خلاقی است که در راه وطن و اعتقاداتشان با ارزشترین و شگفتانگیزترین صحنههای تاریخ یک ملت را در مقطعی خاص خلق کردهاند.
موزهای که امروز ما با نام شهدا میشناسیم ابتدا در سال 1359 و در مکانی دیگر با هدف اشاعه دستاوردهای معنوی فرهنگ ایثار و شهادت در قالب هنرهای تجسمی (خط، نقاشی، تذهیب، مینیاتور) آغاز به کار کرد و در سال 1375 با اضافه شدن اسناد و آثار به جا مانده از شهیدان در محلفعلی فعالیت خود را شروع کرد.
این موزه یک بار دیگر و در سال 84 با اضافه شدن و افزایش آثار توسط دکتر قالیباف بازگشایی شد و در حال حاضر با 12473 اثر از 1310 شهید مشغول به فعالیت است. طبقه همکف گنجینه شهدا دارای 3 سالن است سالن شهدای ترور که این سالن 3 دوره را در بر میگیرد:
1) شهدای قبل از دوران انقلاب اسلامی که از آن میان آثار به جا مانده از رئیسعلی دلواری، میرزا کوچک خان جنگلی، شهید مدرس و شیخ فضلالله نوری بسیار جالب توجه است.
2) شهدای دوران انقلاب اسلامی که در جریان مبارزه با رژیم ستمشاهی و پیروزی انقلاب اسلامی شهید شدهاند که از این گروه میتوان به آثار شهدایی همچون آثار شهدای فدائیان اسلام، 15خرداد 42، شهدای 17 شهریور و ... اشاره کرد.
سالن دیگری که در این طبقه وجود دارد و در نوع خودش جذابیتهای فراوانی دارد، سالن شهدای ترور است مثل شهدای 7 تیر، شهدای دولت، شهدای حرم رضوی، شهدای نماز جمعه و همچنین شهدایی همچون صیادشیرازی که وجود برخی مدارک مربوط به این شهدا مانند برگههای ماموریت و دستنوشتهها از جاذبههای این سالن است.
سالن آثار فرماندهان شهید دیگر سالن طبقه همکف گنجینه شهداست، سالنی که مختص سطوح مختلف فرماندهان شهید سپاه پاسداران و ارتش است. یکی از مشکلات این سالن فضای محدود آن است که باعث شده تا ویترینهای طبقهبندی شده برای شهدا به صورت دورهای مورد تغییر و تحول قرار میگیرد البته به قول یکی از مراجعهکنندگان، این دورهای بودن باعث میشود تا مردم هر زمانی که به این موزه میآیند با ویترینی تازه روبهرو شوند.
طبقه اول گنجینه شهدا در واقع مخزن این گنجینه محسوب میشود. آرشیو اسناد، آرشیو هنری و آرشیو البسه در این طبقه قرار دارد که بازدید از این آرشیوها برای مراجعهکنندگان امکانپذیر نیست. اما این طبقه دارای 2 سالن برای بازدید عمومی است سالن آثار شهدای بینالملل و سالن آثار شهدای استانها.
طبقه دوم گنجینه کتابخانه تخصصی ایثار و شهادت است.
به نظر میرسد وجود این کتابخانه (البته به شرطی که شامل مجموعه و منابعی کامل باشد) بسیار تاثیرگذار باشد چراکه موزههای شهدا و جنگ اگر مجهز به منابع علمی باشند جذابیتهای خاصی را میتوانند برای بسیاری از تحصیلکردگان، محققان و پژوهشگران ایجاد کنند و قادر خواهند بود اطلاعاتی گسترده و مستند را از هویت و کیفیت واقعی آثار به نمایش گذاشته شده به علاقهمندان ارائه کنند.
در این طبقه فضای بزرگی نیز وجود دارد که نام فضای نمایشگاهی گنجینه را دارد و در حال حاضر آثاری از 3 نمایشگاه زنان شهیده جهان اسلام، نمایشگاه عکس ایستاده در باد و نمایشگاه خوشنویسی مشق عشق را شامل میشود که این فضا به دلیل ارائه آثار جذاب هنری بویژه در بخش زنان شهیده اسلام قطعا نظر بانوان بازدیدکننده را به خود جلب خواهد کرد.
اما موزه شهدا در طبقه زیر زمین، گالری ویژهای را برای دانشآموزان فراهم کرده است که به دلیل نوع طراحی و انتخاب دکور و وسایل بازی مناسب با سلیقه کودکان و نوجوانان به شکلی موفق با آنها ارتباط برقرار میکند. به عنوان مثال بیسیمهایی که به صورت بازی مکالمات واقعی فرماندهان و شهیدان را در زمان عملیاتها پخش میکند یا بازیهای رایانهای با موضوع دفاع مقدس، دارت، مسابقه تیراندازی و... همه باعث بالابردن جذابیتهای این گالری در نزد نوجوانان و دانش آموزان میشود و حتی به سختی میتوان بازدیدکنندگان را از این بخش به بخشهای دیگر هدایت کرد.در نهایت باید گفت که گنجینه شهدا با توجه به آنچه پیش از این داشتهایم بسیار امیدوارکننده است و از نظر نحوه طبقهبندی آثار، تقسیمبندی و ساماندهی فضا، سیرکولاسیون، ویترینهای نمایش، نحوه چینش آثار، نگهداری آثار و تمهیدات نمایشی مانند نورپردازی و... تقریبا از استانداردهای بالایی برخوردار است، اما هنوز تا رسیدن به آنچه که در کشورهای پیشرفته مثل موزه جنگ مسکو و... وجود دارد فاصله زیادی باقی است و به نظر میرسد نهادهای مرتبط و متولی فرهنگ ایثار و شهادت باید هرچه سریعتر برای احداث و افتتاح باغ موزه دفاع مقدس به یک جمع بندی نهایی برسند.
سینا علیمحمدی